Treść opery
w opracowaniu reżysera

PROLOG
Scena 1. Pokój Hoffmanna
Scena 2. Winiarnia Luthra w pewnym niemieckim mieście

Poeta Hoffmann jest zakochany w Stelli, primadonnie miejscowej opery. Bogaty radca Lindorf również ją kocha. Przechwycił właśnie liścik, który śpiewaczka napisała do Hoffmanna. Lindorf jest przekonany, że zdobędzie Stellę dla siebie. Do winiarni wchodzi grupa studentów i widzów z operowej jaskółki. Na życzenie zebranych Hoffmann śpiewa balladę o potwornym i groteskowym karle o imieniu Kleinzach. Podczas piosenki jego umysł wędruje jednak ku wspomnieniom o pięknej kobiecie... Gdy Hoffmann rozpoznaje w Lindorfie swego rywala, obaj mężczyźni, nie przebierając w słowach, zaczynają się kłócić. Muza Hoffmanna, która przyjęła postać jego przyjaciela Nicklausse’a, przerywa to starcie, ale poeta pozostaje z poczuciem nadchodzącej katastrofy. Hoffmann zaczyna opowiadać historię swoich trzech największych miłości...



AKT PIERWSZY
Scena 1. Laboratorium Spalanzaniego w Paryżu
Scena 2. Wesołe miasteczko

Ekscentryczny wynalazca Spalanzani stworzył mechaniczną lalkę i nazwał ją Olympia. Hoffmann, który myśli, że jest ona córką Spalanzaniego, zakochał się w niej bez pamięci. Były wspólnik Spalanzaniego, Coppélius, sprzedaje Hoffmannowi parę magicznych okularów, przez które poeta postrzega Olympię jako człowieka, i to wyjątkowo urodziwego. Gdy Coppélius żąda od wynalazcy swojego udziału w zyskach z „kariery” lalki Olympii (automat pięknie śpiewa i tańczy), Spalanzani daje mu czek bez pokrycia. Zbierają się goście, zaproszeni, by poznać Olympię. Lalka oczarowuje tłum wykonaniem olśniewającej arii, która jednak zostaje kilka razy przerwana, bo mechanizm lalki wymaga naładowania. Nie zważając na to, oglądając Olympię przez okulary, Hoffmann jest absolutnie nią oczarowany. Deklaruje swoją miłość i prosi wybrankę do tańca. Olympia wiruje coraz szybciej i szybciej, aż jej mechanizm wymyka się spod kontroli. Spalanzani odsyła „córkę” do jej sypialni. Po chwili dobiegają stamtąd trzaski i łomot: to Coppélius, odkrywszy, że czek jest bezwartościowy, powrócił i w furii zniszczył lalkę. Spalanzani opłakuje Olympię, a goście drwią z Hoffmanna, który zakochał się w maszynie.

przerwa



AKT DRUGI
Dom Crespela w Monachium

Antonia śpiewa smutną pieśń o miłości, wspominając zmarłą matkę, słynną śpiewaczkę. Jej ojciec, Crespel, ukrył Antonię w nadziei zakończenia jej romansu z poetą Hoffmannem i prosi ją, by porzuciła śpiew; odziedziczyła bowiem słabe serce po matce i wysiłek oraz wzruszenie związane ze śpiewaniem zagraża jej życiu. Hoffmann odnajduje Antonię i wraz z nią śpiewa miłosny duet, który doprowadza ją niemal do omdlenia. Powraca Crespel, zaniepokojony pojawieniem się szarlatana doktora Miracle, który „leczył” żonę Crespela aż do dnia jej śmierci. Lekarz twierdzi, jest w stanie wyleczyć Antonię, ale Crespel oskarża go o zabicie żony i zmusza go do wyjścia. Hoffmann, słysząc ich rozmowę, dowiaduje się, że śpiew może zabić jego ukochaną, prosi więc Antonię, by porzuciła śpiewanie. Dziewczyna niechętnie zgadza się. W chwili gdy tylko Hoffmann wychodzi, ponownie zjawia się Miracle. Hipnotyzuje Antonię i namawia ją, by śpiewała. Doktor wywołuje ducha matki dziewczyny, który zaczyna śpiewać i łączy swój głos z głosem córki, nakłaniając ją do rozwijania śpiewaczej kariery. Antonia nie potrafi się oprzeć. Miracle towarzyszy jej, grając na skrzypcach coraz bardziej gorączkowo i opętańczo, aż śpiewaczka pada z wyczerpania na ziemię. Miracle, ku rozpaczy ojca Antonii i Hoffmanna, chłodno obwieszcza śmierć dziewczyny.

przerwa



AKT TRZECI
Pałac Giulietty w Wenecji

Wenecka kurtyzana Giulietta śpiewa barkarolę w duecie z Nicklausse’em. Zabawa staje się coraz bardziej rozpasana, a Hoffmann kpiąco chwali przyjemności ciała. Gdy Giulietta wprowadza swojego obecnego kochanka, Schlémila, Nicklausse ostrzega poetę przed urokami kurtyzany, ale Hoffmann zaprzecza, jakoby w ogóle był nią zainteresowany. Podsłuchuje ich złowrogi kapitan Dapertutto, który za pomocą wielkiego diamentu zamierza przekupić kurtyzanę, aby ta ukradła Hoffmannowi jego odbicie w lustrze, tak jak wcześniej na jego żądanie pozbawiła cienia Schlémila. Gdy Hoffmann zmierza do wyjścia, Giulietta zatrzymuje go, wyznając mu miłość. W tej chwili powraca Schlémil i oskarża Giuliettę o zdradę. Wyzywa Hoffmanna na pojedynek, z przerażeniem zdając sobie sprawę, że utracił swój cień. Hoffmann zabija rywala i z jego ręki bierze klucz do buduaru Giulietty. Odkrywa jednak, że jej pokój jest pusty, a w zwierciadle nie widać jego własnego odbicia. Wychodząc, poeta widzi kurtyzanę, jak ta opuszcza pałac w ramionach karła Piticchinaccia.



EPILOG
Scena 1. W winiarni Lutra
Scena 2. Pokój Hoffmanna

Po zakończeniu opowieści Hoffmann chce zapomnieć o wszystkich swych nieszczęśliwych miłościach. Nicklausse oświadcza, że każda historia opisuje inny aspekt jednej i tej samej kobiety: Stelli. Gdy śpiewaczka wreszcie przybywa do winiarni po występie, znajduje Hoffmanna zupełnie pijanego, dlatego wybiera Lindorfa. Nicklausse objawia swoje prawdziwe oblicze jako Muza i mówi poecie, że pociechę odnajdzie on w twórczości, oczywiście pod jej skrzydłami.



__________________________________________________________________________________________________________________

Niezwykła muzyczna opowieść, której bohaterem stał się realnie żyjący prawnik, pisarz, poeta i kompozytor Ernst Theodor Wilhelm Amadeus Hoffmann (1776–1822). Libretto osnute na motywach jego „Opowieści fantastycznych” skupia się na poszukiwaniu przez bohatera ideału kobiety. Spotkane kolejno Olympia, Giulietta, Antonia i Stella stają się, jedna po drugiej, porażkami poety prześladowanego przez mroczną postać przybierającego różne imiona demona. Oficjalnie jedyna – niedokończona zresztą – opera Offenbacha, autora kojarzonego z paryskimi operetkami (operami komicznymi), zanurzona jest w nastroju fantastycznym, stawia też niebywałe wymagania śpiewakom. Hoffmann to jedna z najtrudniejszych partii tenorowych, z którą tym razem zmierzy się Vittorio Grigolo, Rodolfo z zeszłorocznej transmisji „Cyganerii” Pucciniego.



__________________________________________________________________________________________________________________
Z komentarza Piotra Kamińskiego

„Opowieści Hofmanna” opisują trzy epoki miłosnego życia mężczyzny. Olimpia to przedmiot czystej, młodzieńczej żądzy, która nie potrzebuje nawet realnego partnera, by zaśpiewać duet (...), ani ludzkiej substancji, by serce szybciej zabiło. Wystarczy „blond lalka ze szklanym okiem”, nieśmiertelna panna Pratt z arcydzieła Tarkingtona „Siedemnastolatek”. Antonia to miłość dojrzała i głęboka, wsparta na wspólnych przeżyciach, kreśląca plany na przyszłość (...), lecz zdruzgotana przez los, chorobę, śmierć, zdradę lub tylko szczere ambicje. Załamany, rozczarowany mężczyzna zwraca się wówczas ku miłości sprzedajnej (...), która nie tylko nie zagoi poniesionych przezeń ran, ale odrze go z godności i człowieczeństwa, zacierając dzień po dniu lustrzane odbicie, wierne alter ego. (...)

Lindorf i jego trzy fantastyczne wcielenia – jedyna postać wyposażona w muzyczną wizytówkę, archaizujący temat z dystyngowanym trylem na koniec – odsyła nas do innego jeszcze, wspomnianego wyżej literackiego źródła (sztuki, libretta i opery), o którym dziwnie rzadko wspominają komentatorzy: to „Faust” Goethego. Opera Gounoda triumfuje od roku 1859 w Paryżu i na całym świecie, Offenbach i jego libreciści pozwalają więc sobie na uprzejmy pastisz, najpierw w prologu, odpowiadającym „Tawernie Auerbacha” (pada bezpośrednia aluzja do „piosenki o szczurze”), nade wszystko jednak w scenie Antonii z doktorem Miracle (...), jawnej imitacji sceny w kościele między Małgorzatą a Mefistem. Mefistofelesowski rodowód czterech demonów nie ulega wątpliwości, czemu doskonale odpowiada słynna maksyma, wypisana przez Goethego na czole szatana: „Jam częścią owej siły, co wiecznie zła pragnąc, wiecznie dobro czyni”. W istocie im to właśnie Hoffmann zawdzięcza odkrycie „fatalnej” natury swych trzech boginek (marionetki, egoistki i Dalili), a choć drogo za to zapłaci, dopełni tym sposobem swego ludzkiego losu, by otworzyła przed nim ramiona jedyna, wierna miłość – miłość Muzy.

Piotr Kamiński, „Tysiąc i jedna opera”, t. 2., s. 47–48, Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2008.



Ze „Słownika mitów i tradycji kultury”
Władysława Kopalińskiego

COPPÉLIA (wym. ko...) tytułowa postać baletu komicznego (Paryż 1870, wyst. pol. Warszawa 1882; podtytuł fr.: „La fille aux yeux d’émail” ‘Dziewczyna o szklanych oczach’), muzyka: Léo Delibes, libretto: Charles Nuitter i Arthur Saint-Léon wg nowel E. T. A. Hoffmanna „Piaskun” (nm. ‘Der Sandmann’) i „Automaty” (‘Die Automaten’), choreogr.: A. Saint-Léon. Młody wartogłów zakochuje się w czarującym automacie, Coppélii, sztucznym tworze Coppéliusa. Jej wzorem jest Olimpia, stworzona przez Spalanzaniego w „Opowieściach Hoffmanna” (1851) komedii J. Barbiera i M. Carrégo. Zakochanemu w Coppélii młodemu Franzowi grozi śmiertelne niebezpieczeństwo z rąk Coppéliusa, ale na szczęście narzeczona Franza, Swanilda, przebrawszy się za Coppélię (obie role tańczy ta sama baletnica), ratuje sytuację.

Opowieści Hoffmanna, fr. „Les Contes d’Hoffmann”, opera fantastyczna w 3 aktach z prologiem i epilogiem (Paryż 1881; wyst. pol. Lwów 1884) Jacques’a Offenbacha, jego jedyna opera i najlepsze dzieło; libretto: Jules Barbier i M. Carré wg trzech opowiadań E. T. A. Hoffmanna: „Piaskun” (nm. ‘Der Sandmann’), „Przygody w noc sylwestrową” (‘Abenteuer einer Silvesternacht’) i „Radca Krespel” (‘Rat Crespel’). Kompozytor nie dożył premiery, muzykę dokończył i zinstrumentowat Ernest Guiraud. Po premierze wiedeńskiej, w czasie której wybuchł katastrofaIny pożar w Ringtheater, uważano przez dłuższy czas operę za pechową i nie chciano jej wystawiać.

Władysław Kopaliński, „Słownik mitów i tradycji kultury”, s. 164, 794, wyd. 4., Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991–1993.




__________________________________________________________________________________________________________________
VITTORIO GRIGOLO tenor
Hoffmann, poeta

Włoch. Jedna z nowych gwiazd prestiżowej wytwórni płytowej SONY CLASSICAL. Ma 38 lat, a za sobą już występy na najbardziej prestiżowych scenach operowych świata. Podziwia go publiczność Royal Opera House Covent Garden w Londynie, Bayerische Staatsoper w Monachium, Los Angeles Opera, Wiener Staatsoper, Washington National Opera, Deutsche Oper Berlin czy Opernhaus Zürich. Jako trzynastolatek śpiewał partię pastuszka w „Tosce” G. Pucciniego, a w wieku 23 lat stał się jednym z najmłodszych tenorów występujących na deskach słynnej mediolańskiej La Scali. W nowojorskiej The Metropolitan Opera pojawił się po raz pierwszy w 2010 roku. Zaśpiewał wtedy księcia Mantui w „Rigoletcie” G. Verdiego i Rodolfa w „Cyganerii” G. Pucciniego. Współpracuje z dyrygentami tej miary, co Riccardo Chailly, Lorin Maazel, Zubin Mehta, Riccardo Muti, Myung-Whun Chung, Gustavo Dudamel czy Antonio Pappano. Ma w swoim repertuarze ponad 20 najważniejszych partii tenorowych. Interesuje się także musicalem; wystąpił w „West Side Story” L. Bernsteina.



THOMAS HAMPSON baryton
Lindorf, Coppélius, doktor Miracle, Dapertutto

Amerykański baryton, który nie stroni od żadnego gatunku muzycznego – od opery, poprzez oratorium, pieśń, aż po musical. Występował we wszystkich najważniejszych teatrach operowych oraz salach koncertowych świata. W 2013 roku został włączony do Panteonu Gwiazd (Hall of Fame) miesięcznika „Grammophone”. Uhonorowany nagrodą Met Mastersinger przez The Metropolitan Opera w Nowym Jorku, nagrodą Venetian Heritage Award oraz Concertgebouw Prize. W 2010 roku wszedł do grona członków Amerykańskiej Akademii Sztuk i Nauk, gdzie zdobył uznanie dzięki niezwykle rozległemu repertuarowi. Jest obecnie jednym z najważniejszych interpretatorów pieśni niemieckiej, zwłaszcza takich kompozytorów jak Schumann, Mahler czy Wolf. Dzięki swojemu projektowi „Song of America”, który realizuje we współpracy z Biblioteką Kongresu USA, stał się również ambasadorem twórczości kompozytorów amerykańskich. Prowadzi działalność pedagogiczną, interesuje się nowymi technologiami. Nagrał ponad 150 albumów, w tym płyty nagrodzone Grammy Award. Zdobył również pięciokrotnie Nagrodę Edisona oraz Grand prix du disque. Na scenie Met wystąpił ponad 200 razy, nie tylko w przedstawieniach operowych ,ale podczas licznych koncertów galowych i jubileuszy. Wiele z nich było transmitowanych przez radio i telewizję.



YVES ABEL dyrygent

Kanadyjczyk, szczególnie ukochał sobie repertuar francuski i stara się go propagować na wszelkie sposoby. Założyciel i dyrektor muzyczny Opéra Français de New York, na której to scenie prezentuje zapomniane dzieła francuskie. Szczególne uznanie krytyki zyskał wystawieniem opery Pascala Dusapina „To Be Sung”. Od stycznia 2015 roku Yves Abel jest także pierwszym dyrygentem Nordwestdeutsche Philarmonie w Niemczech. W latach 2005–2011 był gościnnym dyrygentem Deutsche Oper Berlin. Jest częstym gościem w najważniejszych teatrach operowych świata, takich jak The Metropolitan Opera, Royal Opera House Covent Garden w Londynie, mediolańska La Scala, Wiener Staatsoper, Opéra national de Paris czy Gran Teatre del Liceu w Barcelonie. Dyryguje również orkiestrami symfonicznymi, występując z nimi na całym świecie, od Amsterdamu po Bolonię, od Montrealu po Dublin. W 2009 roku otrzymał tytuł Chevalier de l’Ordre des Arts et des Lettres nadawany przez rząd francuski. Dokonał licznych rejestracji oper, m.in. „Thaïs” z Renée Fleming, „Wertera” z Andreą Bocellim (Decca), „Madame Butterfly” z Philharmonia Orchestra (Chandos), oraz nagrał dwa krążki z francuskimi ariami.



BARTLETT SHER reżyser

Reżyser-rezydent Lincoln Center Theatre. Na jego scenie przygotował m.in.: „Kobiety na skraju załamania nerwowego”, „Joe Turner pojawia się i znika” (nominacja do Tony Award), „Południowy Pacyfik” (nagrody: Tony, Drama Desk i Outer Critics Circle), „Awake and Sing!” (nominacja do Tony Award), „The Light in the Piazza”. Dyrektor artystyczny Seattle’s Intiman Theatre w latach 2000–2010, gdzie wystawił „Prayer for My Enemy” i „Singing Forest” oraz sztuki Czechowa, Szekspira, Kushnera i Goldoniego. Na deskach operowych zrealizował spektakle: „Hrabia Ory” i „Cyrulik sewilski” G. Rossiniego oraz „Opowieści Hoffmanna” J. Offenbacha w The Metropolitan Opera, „Romeo i Julia” Ch. Gounoda na Salzburger Festspiele, „Mourning Becomes Electra” Marvina D. Levy’ego w Seattle Opera i w nieistniejącej już niestety New York City Opera.

Tłumaczenie i opracowanie: Katarzyna Gardzina-Kubała, Bartłomiej Majchrzak.

Źródła:
1. Wyciąg fortepianowy opery pod redakcją The Metropolitan Opera.
2. Materiały promocyjne The Metropolitan Opera.
3. Materiały przygotowane przez artystów lub ich impresariów.
4. Piotr Kamiński, „Tysiąc i jedna opera”, t. 1. i 2., Polskie Wydawnictwo Muzyczne SA, Kraków 2008.
5. Józef Kański, „Przewodnik operowy”, wyd. 6., Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1995.
6. Władysław Kopaliński, „Słownik mitów i tradycji kultury”, wyd. 4., Państwowy Instytut Wydawniczy, 1991–1993.
7. Lucjan Kydryński, „Opera na cały rok. Kalendarium”, t. 1. i 2., Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków 1989.

powrót do strony głównej